महत्वाचे प्रश्न(खगोलशास्त्र) :

सूर्यमालेतील सर्वात मोठा ग्रह – गुरु.
सर्वात लहान ग्रह – बुध.
सर्वात वेगवान ग्रह – बुध.
ग्रहांच्या सरासरी परिभ्रमण गतीनुसार सर्वात कमी वेगवान ग्रह – नेपच्युन (5.43 किमी/से.).
पृथ्वीला सर्वाधिक जवळचा ग्रह – शुक्र.
सूर्याला सर्वाधिक जवळचा ग्रह – बुध.
पृथ्वीचा एकमेव उपग्रह – चंद्र.
स्वतःभोवती लोभस कडी असणारा ग्रह – शनि.
सूर्यमालेतील सर्वात तेजस्वी ग्रह – शुक्र.
सूर्यमालेतील प्राणीसृष्टी व वनस्पती सृष्टी असणारा ग्रह – पृथ्वी.
सूर्यमालेतील दुसरा सर्वात मोठा ग्रह – शनि.
सूर्यमालेतील सर्वाधिक उपग्रह असणारे ग्रह – शनि (82), गुरु (79).
सूर्यमालेतील उपग्रह नसणारे ग्रह – बुध व शुक्र.
सूर्यमालेतील उपग्रह असणारे ग्रह- सहा (बुध व शुक्र वगळून).
सूर्यमालेतील घरंगळत जाणारा ग्रह – युरेनस (अरुण).
सूर्यमालेतील सर्वात उष्ण ग्रह – शुक्र.
सूर्यमालेतील सर्वात थंड ग्रह – युरेनस (अरुण).
सूर्यमालेतील निळा ग्रह – नेपच्युन (वरुण).
सूर्यमालेतील तांबडा (लाल) ग्रह – मंगळ.
सूर्यमालेतील आकाशातून निळा दिसणारा ग्रह – पृथ्वी.
सूर्यमालेतील पिवळा ग्रह – गुरु.
सूर्यमालेतील काळा ग्रह – शनि.
सूर्यमालेतील हिरवा ग्रह – युरेनस.
सूर्यमालेतील सूर्याला सर्वात दूरचा ग्रह – नेपच्युन.
सूर्यमालेतील सर्वात मोठा उपग्रह – गॅनीमीड.
सूर्यमालेतील मोठा लाल डाग असणारा ग्रह – गुरू.
सूर्यमालेतील पांढरट प‌ट्टे असणारा ग्रह – गुरु.
सुर्यमालेतील सर्वाधिक घनता असणारा ग्रह – पृथ्वी.
सूर्यमालेतील सर्वात कमी घनतेचा ग्रह – शनि.
सूर्यमालेतील सर्वात उंच व सर्वात लांब पर्वत असणारा ग्रह – मंगळ.
सूर्यमालेतील सर्वात मोठी दरी असणारा ग्रह – मंगळ.
सूर्यमालेतील सूर्याभोवती प्रदक्षिणेस सर्वाधिक काळ लागणारा ग्रह – नेपच्यून.
सूर्यमालेतील आकाराने सर्वात मोठा बटुग्रह – प्लुटो.
सूर्यमालेतील सर्वात मोठा लघुग्रह आता बटूग्रहात सामील आहे – सेरेस.
सूर्याभोवती प्रदक्षिणेस सर्वात कमी काळ लागणारा ग्रह – बुध.
चंद्रावरील सर्वात उंच पर्वत – मॉन्स हायगेन्स.
चंद्रावर 1959 ला यान पाठणारा पहिला देश – रशिया (ल्युना-2).
चंद्रावर मानवास पाठवणारा पहिला देश – अमेरिका.
चंद्रावर पाऊल ठेवणारा पहिला मानव- निल आर्मस्ट्राँग (अमेरिका).
जगातील पहिला कृत्रिम उपग्रह – स्पुटनिक-1 (रशिया).
अवकाशात जाणारा पहिला सजीव – लायका (कुत्री).
अवकाशात जाणारा पहिला मानव – युरी गागरीन (रशिया), यान – व्होस्टोक 1, 1961 सली.
जगातील पहिली महिला अंतराळयात्री – व्हेलेन्तिना तेरेस्कोव्हा (रशिया), यान – व्होस्टोक 6, 1963 साली.
भारताचा पहिला अंतराळवीर – राकेश शर्मा, यान – सोयुझे टी 11, 1984 साली.
भारताची 1 ली महिला (भारतात जन्मलेली) अवकाशयात्री – कल्पना चावला.
2 री (भारतवंशीय) महिला अवकाशयात्री – सुनिता विल्यम.
अवकाशात जाण्याचा भारताचा क्रमांक – पाचवा.
चंद्रावर मोहिम करणारा भारत – सहावा देश आहे.
मंगळावर मोहिम करणारा भारत चौथा देश आहे.
भारताच्या चांद्रयान-1 मोहिमेचे वर्ष – 2008.
भारताच्या चांद्रयान- 2 मोहिम , वर्ष 2019, घटक : ऑर्बिटर विक्रम लँडर व प्रज्ञान रोव्हर.
भारताची मंगळ मोहिम (पहिली) – 2013.
अंतराळात मानवासहित यान पाठवणारी पहिली कंपनी – स्पेस एक्स (Space X).
मंगळावर उतरणारे पहिले यान व्हायकिंग -1.
सौरमालेच्या बाहेर पाठविलेले पहिले यान व्हायेजर-1 (अमेरिका), 1977 साली.
मानवनिर्मित विश्वातील सर्वात लांब/दूर असणारी गतिशील वस्तू – कायेजर यान.
पृथ्वीवरून सकाळी व सायंकाळी दिसणारा ग्रह – शुक्र.
सूर्यमालेतील धुलिकामय ग्रह – मंगळ.
सूर्य हा एक तारा आहे. इतर ताऱ्यांच्या मानाने तो आपल्यापासून जवळ असल्यामुळे मोठा व तेजस्वी दिसतो, त्याच्या प्रखर प्रकाशामुळे आपणास दिवसा चांदण्या दिसत नाहीत.
आपल्याला चंद्राच्या पृष्ठाभागाचा पृथ्वीकडील अर्धा भाग दिसतो. याचाच अर्थ असा की पृथ्वीवरुन आपल्याला नेहमी चंद्राची एकच बाजू दिसते.
चंद्र स्वयंप्रकाशित नाही, सूर्याचा प्रकाश चंद्रावर पडल्यामुळे तो आपल्याला पृथ्वीवरुन दिसतो.
पौर्णिमेच्या रात्री आपल्याला चंद्राचा पृथ्वीकडील पूर्ण भाग दिसतो.
अमावस्येच्या रात्री चंद्राचा कोणताच भाग दिसत नाही.
पौर्णिमेपासून अमावस्येंपर्यंत चंद्राचा पृथ्वीवरुन दिसणारा भाग कमी- कमी होत जातो, तर अमावस्येपासून पौर्णिमेपर्यंत तो पुन्हा वाढत जातो. चालाच चंद्राच्या कला म्हणतात.
अमावस्येपासून पौर्णिमेपर्यंतच्या पंधरवाड्यास शुक्लपक्ष म्हणतात.
पौर्णिमेपासून अमावस्येपर्यंतच्या पंधरवाड्यास कृष्णपक्ष म्हणतात.
एका अमावस्येपासून पुढच्या अमावस्येचा काळ 28 ते 30 दिवसांचा असतो, यास चांद्रमास म्हणतात.
चांद्रमासातील प्रत्येक दिवसाला तिथी म्हणतात.
2006 पासून प्लुटोचा, ग्रहाचा दर्जा काढण्यात आला, त्यामुळे आता आठच ग्रह आहेत. (प्लुटो आता बटुग्रह आहे.)
चंद्राला पृथ्वी प्रदक्षिणा पूर्ण करण्यासाठी 27.3 दिवस लागतात.
चंद्राचा पृथ्वीभोवती प्रदक्षिणा घालण्याचा मार्ग लंबवर्तुळाकार आहे, त्यामुळे त्याचे पृथ्वीपासूनचे अंतर सर्वत्र समान नसते.
चंद्र जेव्हा पृथ्वीच्या जास्तीत-जास्त जवळ असतो त्या स्थितीस उपभू म्हणतात.
चंद्र जेव्हा पृथ्वीच्या जास्तीत-जास्त दूर असतो. त्या स्थितीस अपभू म्हणतात.
याचप्रमाणे, सूर्य पृथ्वीपासून दूर असेल तर अपसूर्य व जवळ असेल तर उपसूर्य म्हणतात.
सूर्याच्या पृष्ठभागाचे तापमान सुमारे 6000° से आहे.
सौरचक्र हे 22 वर्षांचे असते.
सूर्याची सरासरी घनता 1.41 ग्रॅ./सें.मी. क्यूब आहे.
ग्रहमालेतील गुरु या ग्रहाचा व्यास सर्वाधिक आहे.
ग्रहमालेतील बुध या ग्रहाचा व्यास सर्वात कमी आहे.
बटुग्रह (5): सेरेस, प्लुटो, हौमिआ, माकीमाकी व एरीस.
सूर्याचा व्यास हा पृथ्वीच्या व्यासाच्या सुमारे 110 पट आहे.
आजमितीस सुर्याचे वय 4.6 अब्ज वर्षे आहे.
तारे हे तेजस्वी वायूरुप खगोल असतात. उदा. सूर्य ग्रहांची कक्षा नियोजित व लंबवर्तुळाकार असते.
विश्वाचे वय 13 ते 13.5 अब्ज वर्षे.
सूर्य स्वतःभोवती सुमारे 25 दिवसात एक फेरी पुर्ण करतो.
धूमकेतू हे गोठलेली द्रव्ये व धूलीकण यांनी बनलेले असतात.
मंगळ व गुरु ग्रहाच्या दरम्यान सुमारे 40 ते 50 हजार लघुग्रह आहेत. यास लघुग्रह प‌ट्टा म्हणतात.
लाल ताऱ्यांपेक्षा निळे तारे जास्त उष्ण असतात. तर निळ्या ताऱ्यांपेक्षा पांढरट तारे जास्त उष्ण असतात.
1972 ला पायोनियर 10 हे अवकाशयान अमेरिकेने सोडले. ते मानवविरहित अवकाशयान गुरुच्या अभ्यासासाठी होते.
आपल्या विश्वाचा विस्तार होत आहे, हे हबलच्या नियमाने सिध्द होते. यास विश्वाचे प्रसरण म्हणतात.
आपल्या मंदाकिनी आकाशगंगेला, सर्वात जवळची दिर्घिका ही देवयानी दिर्घिका आहे.
अवकाशात उघड्या डोळ्यांनी दिसणारा व्याध तारा अधिक तेजस्वी आहे.
सूर्याला सर्वात जवळ असणारा तारा हा मित्र तारा अल्फा सेंटॉरी आहे. त्याच्याहीपेक्षा सूर्याला जवळ असणारा लहान तारा प्रॉक्सिमा सेंटॉरी आहे.
ताऱ्यांचे तापमान हे 2000° से. ते 10,00, 000° से. पर्यंत असू शकते.
वायूमंडळातील वायूच्या बदलत्या अपवर्तनांकामुळे तारे लुकलुकतात. सोप्या भाषेत पृथ्वीभोवतीच्या अस्थिर वातावरणामुळे लुकलुकतात.
ताऱ्यांचे नामकरण आंतरराष्ट्रीय खगोलशास्त्रीय संघटन (IAU) करते. ही संस्था 1919 ला स्थापन केली गेली. या संस्थेचे मुख्यालय पॅरिस (फ्रान्स) येथे आहे.
ग्रहाची नव्याने व्याख्या 24 ऑगस्ट 2006 ला प्राग येथे भरलेल्या आंतरराष्ट्रीय खगोलशास्त्र परिषदेत ठराव संमत करून केली गेली. यानुसार प्लुटोचा नवव्या ग्रहाचा दर्जा काढून घेण्यात आला. प्लुटोला आता बदुग्रहाचा दर्जा आहे.
सुमारे 50,000 वर्षांपुर्वी अशनीच्या उल्कापातातील पृथ्वीवर येणारा दगड धडकेने लोणार सरोवर व अमेरिकेतील ॲरिझोना राज्यातील बरिंजर क्रेटर ही सरोवरे निर्माण झाली.
पुस्तक : अ ब्रीफ हिस्ट्री ऑफ टाईम – स्टिफन हॉकिंग( भौतिक शास्त्रज्ञ).
पुस्तक : विज्ञान विश्वातील वेधक आणि वेचक, अंतराळ आणि विज्ञान, विज्ञानाची गरुडझेप, आकाशाशी जडले नाते, अंतराळातील भस्मासुर, व्हायरस, नभात हसरे तारे, टाईम मशीनची किमया, सेव्हन वंडर्स ऑफ कॉसमॉस, फ्रॉम ब्लॅक क्लाउड टू ब्लॅकहोल – डॉ. जयंत नारळीकर.
पुस्तक : न्यू ॲस्ट्रॉनॉमी – केपलर.
मंगळ ग्रहाला तांबडा रंग आयर्न ऑक्साईडमुळे मिळाला आहे.
सूर्यमालेतील सर्वात मोठी दरी व्हॅलेस मरिनेरीस (मरीना दरी) ही मंगळावर आहे.
घन पृष्ठभाग असणारे (पृथ्वीसदृष्य) ग्रह : बुध, शुक्र, पृथ्वी, मंगळ.
नेहरु तारांगण ही प्रसिध्द संस्था मुंबई (1977) येथे आहे, उद्घाटक श्रीमती इंदिरा गांधी.
मंगळावर सर्वाधिक मोहिमा पाठविणारा देश अमेरिका.
मंगळावर 2021 ला चीनने पाठलेले यान – तियानमेन-1.
सूर्यावरुन येणाऱ्या न्यूट्रिनो कणांचे मोजमाप ज्या एककात करतात त्यास सोलर न्यूट्रिनो युनिट्स म्हणतात.
सूर्यापासून उत्सर्जित होणारी ऊर्जा ही सूर्याच्या अंतर्भागात हायड्रोजनच्या आण्विक प्रक्रियेने (अणुकेंद्र संम्मीलनाने) निर्माण होते.
सूर्यमालेचे सर्वाधिक वस्तुमान सूर्यात एकवटलेले आहे.
चंद्राची गुरुत्वाकर्षण शक्ती ही पृथ्वीच्या गुरुत्वाकर्षण शक्तीच्या सुमारे 17 टक्के (पृथ्वीच्या गुरुत्वाकर्षणाच्या 1/6) आहे.
प्राचीन ग्रीकांनी आयनिक वृत्ताचे 12 भाग करून प्रत्येक भागाला राशी तर भारतीयांनी आकाशाचे 27 भाग करून प्रत्येक भागाला नक्षत्र असे नाव दिले.
भारतीय महिन्यांची नावे चंद्राशी संबंधित आहेत.
ज्या वर्षाला 4 ने पुर्ण भाग जातो आणि शतक वर्षास 400 ने पूर्ण भाग जातो असे वर्ष लीप वर्ष मानावे असा नियम पोप ग्रेगरीने मांडला.
ताऱ्यांमध्ये निर्माण होणारी ऊर्जा हायड्रोजन अणूंच्या संम्मीलनातून निर्माण होते असे सर्वप्रथम हॅन्स बेथ याने 1939 ला सिध्द केले.
कृत्रिम उपग्रहातून पृथ्वीभोवती भ्रमण करणाऱ्या अंतराळविरास आंकाशाच रंग काळा दिसतो. कारण अंतराळात पृथ्वीसारखे वातावरण नाही.
गॅलिलिओने सर्वप्रथम 1610 या वर्षी अवकाश-ग्रह निरिक्षणासाठी दुर्बिणीचा वापर केला, गॅलिलिओने चंद्रावरील विवरे, डोंगर व गुरुचे चार उपग्रह अशा बाबी शोधल्या.
ग्रह-तारे यांचे अंतर प्रकाशवर्ष या एककात मोजतात.
प्रकाश एका वर्षात जेवढे अंतर जाईल त्या अंतरास एक प्रकाशवर्ष म्हणतात.
प्रकाशाचा प्रतिसेकंद वेग हा 2,99,792.458 किमी एवढा आहे. (म्हणजे प्रतिसेकंद सुमारे 3 लाख किमी वेग आहे.)
एक पार्सेक अंतर म्हणजे 3.26 प्रकाशवर्षे.
ग्रहांच्या भ्रमणाचे तीन नियम केपलरने शोधले.
तारे, दिर्घिका व खगोलीय वस्तू यांची माहिती मिळविण्यासाठी प्रकाश किरणांचा वर्णपट स्पेक्ट्रम वापरला जातो.
विद्युतचुंबकीय लहरींची लांबी अँगस्ट्रॉम या एककात मोजतात. तर याच लहरीची कंपनसंख्या हर्ट्झ या एककात मोजतात.
1 अँगस्ट्रॉम बरोबर 10 सेंटीमीटर होय.
अँगस्ट्रॉम एककाचे चिन्ह ‘A‘ असे आहे.
एक सौरमाध्य दिन हा 24 तासांचा म्हणजेच 86,400 सेकंदांचा असतो.
लोणार सरोवर, बुलढाणा हे खाऱ्या पाण्याचे सरोवर आहे.
सूर्य ते पृथ्वी हे सरासरी अंतर 14.96 कोटी कि. मी. आहे.
चंद्र ते पृथ्वी हे अंतर 3,84,365 कि.मी आहे.
चंद्रप्रकाश पृथ्वीवर पोहोचण्यासाठी सुमारे 1.33 सेकंद वेळ लागतो.
अपोलो 11 हे अमेरिकेचे यान 21 जुलै 1969 ला मानवासह चंद्रावर उतरले. यातील अंतराळवीर निल आर्मस्ट्राँग, एडवीन ऑल्ड्रीन (बझ ऑल्ड्रीन), मायकेल कॉलीन्स.
भारतीय अवकाश संशोधन संस्था (ISRO) ची स्थापना 15 ऑगस्ट 1969 ला बंगळुरु येथे अवकाश संशोधनासाठी केली गेली.
नॅशनल एअरोनॉटिक्स ॲन्ड स्पेस ॲडमिनीस्ट्रेशन (NASA) ही अमेरिकेची अवकाश संशोधन संस्था 29 जुलै 1958 ला वॉशिंग्टन येथे स्थापन झाली.
द युनायटेड किंगडम स्पेस एजन्सी (UKSA) ही ब्रिटनची अवकाश संशोधन संस्था आहे.
द युरोपियन स्पेस एजन्सी (ESA) ही युरोपियन युनियन देशांची अवकाश संशोधन संस्था.
रोसकॉसमॉस (Ros Cosmos) ही रशियाची अवकाश संशोधन संस्था आहे.
DLR ही जर्मनीची अवकाश संशोधन संस्था आहे.
द नॅशनल सेंटर फॉर स्पेस स्टडीज ही फ्रान्सची अवकाश संशोधन संस्था आहे.
जपान एअरोस्पेस एक्सप्लोरेशन एजन्सी (JAXA) ही जपानची अवकाश संशोधन संस्था आहे.
चायना नॅशनल स्पेस ॲडमिनीस्ट्रेशन (CNSA) ही चीनची अवकाश संशोधन संस्था आहे.
ग्रहांच्या घनतेनुसार चढता क्रम : शनी, युरेनस, गुरु, नेपच्युन, मंगळ, शुक्र, बुध व पृथ्वी.
ग्रहांचे आकारमान चढता क्रम : बुध, मंगळ, शुक्र, पृथ्वी, नेपच्युन, युरेनस, शनी व गुरु.
ग्रहांच्या सरासरी परिभ्रमण गतीनुसार चढता क्रम : नेपच्युन (5.43 किमी/से), युरेनस (6.81 किमी/से), शनि (9.69 किमी/से), गुरु (13.06 किमी/से), मंगळ (24.07 किमी/से), पृथ्वी (29.78 किमी/से), शुक्र (35.02 किमी/से), बुध (47.36 किमी/से).
ग्रहांच्या परिलवन काळानुसार चढता क्रम : गुरु, शनी, युरेनस, नेपच्युन, पृथ्वी, मंगळ, बुध, शुक्र.
ग्रहांच्या सूर्यापासूनच्या अंतरानुसार चढता क्रम : बुध, शुक्र, पृथ्वी, मंगळ, गुरु, शनी, युरेनस व नेपच्युन.
सर्व ग्रह स्वतःभोवती पश्चिमेकडून पूर्वेकडे फिरतात/परिवलन करतात तर शुक्र आणि युरेनस हे ग्रह मात्र पुर्वेकडून पश्चिमेकडे फिरतात.
पृथ्वीपासून वाढत्या अंतरानुसार ग्रहांचा क्रम : शुक्र, मंगळ, बुध, गुरु, शनि, युरेनस, नेपच्युन.
खगोलीय वस्तूंचा आकारमानानुसार चढता क्रम: ग्रह, सूर्य, सूर्यमाला, आकाशगंगा/दिर्घिका, क्लस्टर, सुपर क्लस्टर्स, विश्व.
फक्त सुमारे 47 ते 51% सौरशक्ती पृथ्वीच्या पृष्ठाभागापर्यंत पोहोचते.
दृष्य प्रकाशामध्ये लघु लांबीच्या व उच्च वारंवारता लहरी असतात.
विक्रम साराभाई स्पेस सेंटर – थिरुवअनंतपुरम.
सतीश धवन स्पेस सेंटर – श्रीहरिकोटा.
प्रकाशाचे अस्तित्व या कामामुळे असते – फोटॉन.
कोणत्या मराठी साहित्यकाचे नाव एका ताऱ्यास देण्यात आले – वि.वा.शिरवाडकर.
आकाशात एक आकृतीबंध तयार करतो असा तारका समूह – नक्षत्र.
सौरस्थिरांक – दर मिनिटाला दर चौरस से.मी. पृष्ठभागावर 1.94 कॅलरी ऊर्जा शोषली जाते.

Leave a Comment Cancel reply