Contents
इंद्रिय संस्था (Organ System)-
मानवी शरीरातील विविध क्रिया पार पाडण्यासाठी अनेक इंद्रिय समुहाने काम करत असतात.
ठराविक काम एकत्रितपणे पार पाडणाऱ्या विविध इंद्रियांच्या समुहाला इंद्रिय संस्था असे म्हणतात.
मानवी शरीरामध्ये एकूण 9 इंद्रिय संस्था आहेत.
रक्ताभिसरण संस्था (Blood Circulatory System)-
रक्ताभिसरण संस्थेच शोध विल्यम हार्वे यांनी 1628 मध्ये लावला. मानवी रक्ताभिसरण संस्थेमध्ये रक्त, हृदय आणि रक्तवाहिन्या यांचा समावेश होतो.
रक्त (Blood)-
मानवी रक्ताचे प्रमुख गट चार – A, B, AB आणि O.
A,B,O यांचा शोध कार्ल लँडस्टेनर यांनी सन 1900 मध्ये लावला.
AB या रक्तगटाचा शोध डिकास्टेलो आणि स्टर्ली यांनी 1902 मध्ये लावला.
O या गटाचे रक्त कोणत्याही गटाच्या व्यक्तीला चालते म्हणून हा सर्वयोग्य दाता.
AB रक्तगटाच्या व्यक्तीला कोणत्याही गटाचे रक्त चालते म्हणून AB हा सर्वयोग्य ग्राही.
जगात O रक्तगटाच्या व्यक्तींची संख्या जास्त आहे.
रक्ताची चव खारट, रंग लाल आहे.
लाल रंग हिमोग्लोबीनमुळे येतो.
पुरुषामध्ये हिमोग्लोबीन 14.5 टक्के तर स्त्रियामध्ये 13 ते 13.5 टक्के असते.
रक्ताचा सामू 7.30 ते 7.45 असून रक्त अल्कधर्मी आहे.
मानवी शरीरात 5 लीटर रक्त असते आणि त्याचे प्रमाण शरीराच्या वजनाच्या 9 टक्के एवढे असते.
रक्ताचा अभ्यास करण्याच्या शास्त्रास हिमॅटोलॉजी असे म्हणतात
रक्ताचे पुढील दोन भाग पडतात.
रक्तद्रव्य (Plasma) आणि रक्तपेशी (Blood Corpuscles)-
A) रक्तद्रव्य –
रक्तामध्ये रक्तद्रव्याचे प्रमाण सुमारे 55% असते.
रक्तद्रव्यामध्ये पुढील घटक असतात : पाणी = 90 टक्के, प्रथिने = 7 टक्के, असेंद्रीय घटक = 3 टक्के.
B) रक्तपेशी –
तांबड्या रक्तपेशी, पांढऱ्या रक्तपेशी आणि रक्तबिंबिका या तीन प्रकारच्या रक्तपेशी असतात.
1. तांबड्या रक्तपेशी (Red Blood Corpuscles)-
तांबड्या पेशींना Erythrocytes (इरिथ्रोसाईट) असे म्हणतात.
तांबड्या पेशीची निर्मिती अस्थीमज्जेत होते.या पेशी प्लिहेमध्ये नाश पावतात.
तांबड्या पेशीचे एक मिलीमीटरमध्ये 45 ते 50 लाख तांबड्या पेशी असतात.
तांबड्या रक्तपेशीमध्ये केंद्रक नसते, परंतु उंट हा एकमेव प्राणी आहे की ज्याच्या तांबड्या पेशीत केंद्रक असते.
त्यांचा आकार 7.2 मायक्रॉन एवढा असतो.
2. पांढऱ्या रक्तपेशी (White Blood Corpuscles)-
पांढऱ्या रक्तपेशी ल्युकोसाईट(Lucocytes)असे म्हणतात.
यांची निर्मिती अस्थिमज्जेत आणि प्लिहेत होते. तर त्या यकृतात नाश पावतात.
पांढऱ्या पेशींचे आयुष्य 14 ते 15 दिवस असते.
एका घनमिलीमीटरमध्ये 5 ते 10 हजार पांढऱ्या पेशी असतात. त्यांचा आकार 8 ते 10 मायक्रॉन एवढा असतो.
या शरीराला रोग प्रतिकारक शक्ती मिळवून देतात म्हणून त्यांना सैनिक पेशी असे म्हणतात.
3. रक्तबिंबिका / चपट्यापेशी (Platelets)-
या पेशींना Thrombocytes (थ्रोम्बोसाईट) असे म्हणतात.
एका घनमिलीमीटरध्ये 2.5 ते 4.5 लाख रक्तबिंबिका असतात.
या पेशी अस्थिमज्जेत तयार होतात तर यांचे नाश होण्याचे ठिकाण निश्चित नाही.
यांचे महत्वाचे कार्य म्हणजे रक्त गोठण्याच्या कार्यात मदत करणे होय.